بررسی اشتراط جزم مدّعِی، در سماع دعوا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه فقه و اصول، دانشکده فقه و اصول، حوزه علمیه قم، ایران.

2 گروه فقه و اصول، دانشگاه مجازی المصطفی، جامعه المصطفی العالمیة، قم، ایران.

چکیده

سماع دعوای مدّعِی در محکمه دارای شروطی در مدّعِی، مدّعا علیه، مدّعا به و ادّعاء است. از جمله شروطی که برای مدّعی در کلمات برخی از فقهاء مذکور است، جزم است؛ یعنی بایستی مدّعی -در نفس خویش- جازم باشد. اصل اشتراط جزم، از مسائل اختلافی است؛ از این رو در این نوشتار، استدلال قائلین و منکرین اشتراط جزم مدّعی در سماع دعوایش، بررسی گردیده است. قائلین به اشتراط، دو استدلال بر اثبات مدّعای خویش اقامه کرده‌اند که عبارت است از: ۱. عدم ترتّب آثار دعوای صحیح بر دعوای احتمالی ۲. لغویت قضاوت. منکرین اشتراط جزم مدّعی، هفت دلیل بر مدّعای خویش اقامه کرده‌اند که عبارت است از: ۱. اطلاقات باب قضاء؛ ۲. روایات خاصّه؛ ۳. سیرۀ عقلاء؛ ۴. فلسفۀ قضاوت؛ ۵. اطلاق مقامی مجموع ادلّه؛ ۶. تمسّک به اصل عملی؛ ۷. قاعدۀ لو کان لبان. نگارنده با بررسی ادلّۀ طرفین و اختیار اطلاق مقامیِ مجموع ادلّه و قاعدۀ لو کان لبان، قائل به عدم اشتراط چنین شرطی در مدّعی شده است؛ بنابراین مدّعی، حتّی در فرض عدم جزم نیز می‌تواند اقامۀ دعوا کند.

کلیدواژه‌ها


 قرآن کریم.
 آشتیانی، محمد حسن. (1425 ق). کتاب القضاء (چاپ اول، جلد 1-2). کنگره علامه آشتیانی.
ابن اثیر، مبارک بن محمد. (1367 ش). النهایه فی غریب الحدیث و الأثر (چاپ اول). مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
ابن بابویه، محمد. (1413 ق). من لا یحضره الفقیه (چاپ اول، جلد 1-4). دفتر انتشارات اسلامی.
ابن زهره، حمزه. (1375 ش). غنیه النزوع الی علمی الاصول و الفروع (چاپ اول). مؤسسة الإمام الصادق (علیه السلام).
ابن سعید، یحیی بن احمد. (1405 ق). الجامع للشرایع (چاپ اول). موسسه سید الشهداء (ع).
ابن فارس، احمد. (بی‌تا). معجم مقاییس اللغه (چاپ اول، جلد 1-6). مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (بی‌تا). لسان العرب (چاپ اول، جلد 1-15). دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
ابو الصلاح حلبی، تقی. (1403 ق). الکافی فی الفقه (چاپ اول، جلد 1). کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین (علیه السلام).
اراکی، محمد علی. (1419 ق). کتاب النکاح (چاپ اول، جلد 1). نور نگار.
ازدی، عبدالله. (1387 ش). کتاب الماء (چاپ اول، جلد 1-3). دانشگاه علوم پزشکی ایران.
ایروانی، باقر. (1427 ق). دروس تمهیدیه فی الفقه الاستدلالی علی المذهب الجعفری (چاپ اول، جلد 1-3). موسسه الفقه للطباعة و النشر.
بحر العلوم، محمد. (1403 ق). بلغة الفقیه (چاپ اول، جلد 1-4). مکتبة الصادق (علیه السلام).
بهادرزایی، علی، و قائینی، محمد. (1400). بازخوانی انتقادی مستندات اشتراط جزم در بررسی دعاوی. نشریه پژوهه‌های فقهی تا اجتهاد، (9)، [شماره صفحات مقاله].
تبریزی، جواد. (بی‌تا). أسس القضاء و الشهادة (چاپ اول، جلد 1). دفتر مؤلف.
جزایری، محمد جعفر، و حسینی شاهرودی، محمود. (بی‌تا). نتائج الأفکار فی الأصول. جامع اصول الفقه.
حسینی عاملی، محمدجواد. (بی‌تا). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة (چاپ اول، جلد 1-23). دفتر انتشارات اسلامی.
خمینی، روح‌الله موسوی. (1421 ق). کتاب البیع (چاپ اول، جلد 1-5). مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
خویی، ابوالقاسم، و خلخالی، رضا. (1433 ق). المعتمد فی القضاء و الشهادات و الحدود (چاپ اول، جلد 1).
خویی، ابوالقاسم. (1422 ق). مبانی تکمله المنهاج (چاپ اول، جلد 1-2). مؤسسه احیاء آثار الامام الخویی.
رشتی، حبیب‌الله. (1401 ق). کتاب القضاء (چاپ اول، جلد 1). دار القرآن الکریم.
روحانی، محمد صادق. (1412 ق). فقه الصادق (علیه السلام) (چاپ اول، جلد 1-26). دار الکتاب- مدرسة امام صادق (علیه السلام).
زبیدی، محمد بن محمد مرتضی حسینی. (1414 ق). تاج العروس من جواهر القاموس (چاپ اول). دار الفکر.
زمخشری، محمود بن عمر. (بی‌تا). أساس البلاغة (چاپ اول، جلد 1). دار صادر.
سبحانی تبریزی، جعفر. (1418 ق). نظام القضاء و الشهادة فی الشریعة الاسلامیة الغراء (چاپ اول، جلد 1-2). مؤسسه امام صادق (علیه السلام).
شهید اول، محمد بن مکی عاملی. (1410 ق). اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة (چاپ اول، جلد 1). دار التراث.
شهید اول، محمد بن مکی عاملی. (1414 ق). غایة المراد فی شرح نکات الإرشاد (چاپ اول، جلد 1-4). دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی عاملی. (1413 ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام (چاپ اول، جلد 1-16). مؤسسة المعارف الإسلامیة.
صاحب بن عباد، اسماعیل. (1414 ق). المحیط فی اللغة (چاپ اول، جلد 1-10). عالم الکتب.
صاحب جواهر، محمدحسن نجفی. (1404 ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام (چاپ اول، جلد 1-43). دار إحیاء التراث العربی.
طوسی، محمد بن حسن. (1407 ق). تهذیب الأحکام (چاپ اول، جلد 1-10). دار الکتب الإسلامیة.
طوسی، محمد بن حسن. (1420 ق). الفهرست (چاپ اول، جلد 1). مکتبة المحقق الطباطبائی.
عراقی، ضیاء‌الدین. (1379 ش). کتاب القضاء (تقریرات) (چاپ اول، جلد 1). چاپخانه مهر.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (بی‌تا). کتاب العین (چاپ اول، جلد 1-9). مؤسسه انتشارات هجرت.
فیومی، احمد بن محمد. (بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی (چاپ اول). مؤسسه دار الهجرة.
کشی، محمد بن عمر. (1409 ق). رجال الکشی (چاپ اول، جلد 1). مؤسسه نشر دانشگاه مشهد.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1417 ق). الکافی (چاپ اول، جلد 1-8). دار الکتب الإسلامیة.
کنی، حسین محمد. (بی‌تا). کتاب القضاء و الشهادات. بی‌نا.
گلپایگانی، محمدرضا. (1413 ق). کتاب القضاء (چاپ اول، جلد 1-2). دار القرآن الکریم.
محقق حلی، جعفر بن حسن. (1408 ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام (چاپ اول، جلد 1-4). اسماعیلیان.
محقق حلی، جعفر بن حسن. (1418 ق). المختصر النافع فی فقه الإمامیة (چاپ اول). مطبوعات دینی.
محقق کرکی، علی بن حسین. (1424 ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد (چاپ اول، جلد 1-14). مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث.
مرعشی، شهاب‌الدین. (1424 ق). السرقة علی ضوء القرآن و السنة (چاپ اول، جلد 1). کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی (ره).
مصطفوی، حسن. (1402 ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (چاپ اول، جلد 1-14). مرکز الکتاب للترجمة و النشر.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد. (1403 ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان (چاپ اول، جلد 1). دفتر انتشارات اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر. (1370 ش). القواعد الفقهیة (چاپ اول، جلد 1-2). مدرسة الإمام علی بن أبی طالب (علیه السلام).
نائینی، محمدحسین. (بی‌تا). کتاب القضاء (چاپ اول، جلد 1). بی‌نا.
نجاشی، احمد بن علی. (1407 ق). رجال النجاشی (چاپ اول، جلد 1). دفتر انتشارات اسلامی.
هاشمی شاهرودی، محمود. (1426 ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام (چاپ اول، جلد 1-3). مؤسسة دائرة معارف الفقه الإسلامی.