نظریه‌ی فقه تصویر؛ بازخوانی نسبت صدق و کذب در بازنمایی واقعیت و حقیقت در سینمای مستند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناسی ارشد تهیه کنندگی، دانشکده صدا و سیما، قم، ایران.

چکیده

در روزگار کنونی که تصویر، زبان مسلطِ ادراک و ارتباط جمعی است، سینمای مستند یکی از مهم‌ترین عرصه‌های بازنمایی واقعیت به شمار می‌آید. با این حال، میان «واقعیت عینی» و «حقیقت معنوی» فاصله‌ای وجود دارد که در شیوه‌های مختلف مستندسازی ــ از بازسازی صحنه و تدوین گزینشی تا تمثیل تصویری و دراماتیزه‌سازی ــ به‌صورت پرسشی اخلاقی و معرفتی آشکار می‌شود. پرسش اصلی این پژوهش آن است که در منطق فقه اسلامی، مرز صدق و کذب در بازنمایی تصویری چگونه تعیین می‌شود و آیا تصویر می‌تواند در عین بازسازی، صادق باشد؟
این مقاله با رویکرد تحلیلی ـ استنباطی و بر پایه‌ی منابع قرآنی، روایی و اصول فقه، کوشیده است چارچوبی نظری برای داوری فقهی در باب صدق و کذب تصویر ارائه دهد. بر این اساس، پنج وضعیت ممکن میان واقعیت و حقیقت در بازنمایی شناسایی با معانی قرآنی صدق و کذب تطبیق داده شده است. در نهایت، نتایج پژوهش نشان می‌دهد که در منطق اسلام، صدق امری نیت‌محور، معناگرا و وجودی است؛ و از این منظر، فقه تصویر ناظر به نسبت میان نیت، معنا و اثر تصویر با حقیقت الهی است، نه صرفاً مطابقت آن با واقعیت عینی.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
حر عاملی، محمد بن حسن. (بدون تاریخ). وسائل الشیعة (ج. ۶).
خمینی، روح‌الله. (بدون تاریخ). تحریر الوسیلة (ج. ۱).
طبرسی، فضل بن حسن. (بدون تاریخ). مجمع البیان فی تفسیر القرآن (ج. ۱). دارالمعرفه.
طباطبایی، محمدحسین. (1374). المیزان فی تفسیر القرآن (ج. ۹، چ. ۵). دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین قم.
تفتازانی، سعدالدین. (بدون تاریخ). شرح المقاصد (ج. ۱). عالم الکتب.
مصطفوی، حسن. (بدون تاریخ). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (ج. ۱۰). بنگاه ترجمه و نشر کتاب.